नवीन राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण 2020 कसे आहे? नवीन शैक्षणिक धोरणात काय बदल आहेत? नविन शैक्षणिक धोरण 2020 ची संपूर्ण माहिती

भारताचे राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण (NEP) हे देशातील शिक्षण क्षेत्राच्या विकासासाठी एक व्यापक आराखडा आहे. हे 1986 मध्ये शेवटचे अपडेट केले गेले होते आणि 2023 च्या नवीन NEP मध्ये भारतातील शिक्षणाच्या पद्धतीत लक्षणीय बदल घडवून आणण्याची अपेक्षा आहे.
    34 वर्षानंतर आणि 21 व्या शतकातील पहिली   शैक्षणिक  सुधारणा 2020 मध्ये करण्यात आली. २९ जुलै, २०२० रोजी विद्यमान भारतीय शिक्षण पद्धतीत अनेक बदल घडवून आणण्याच्या उद्देशाने मंत्रिमंडळाने   नवीन राष्ट्रीय शैक्षणिक  धोरणाला मान्यता दिली.

नवीन  राष्ट्रीय   शैक्षणिक धोरण 2020/ New National Education Policy   2020  सन 2022 पासून   लागू झाले  आहे. 1968 मध्ये देशाचे पहिले   शैक्षणिक धोरण  इंदिरा गांधी सरकार मध्ये मांडण्यात आले. हे   शैक्षणिक धोरण    1964 च्या कोठारी आयोगाच्या शिफारशींवर आधारित होते.

राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण 2020 अंतर्गत 5+3+3+4 प्रणालीनुसार, मुले   मूलभूत टप्प्यात पाच वर्षे घालवतील; तयारीच्या टप्प्यात तीन वर्षे; मधल्या टप्प्यात तीन वर्षे आणि दुय्यम टप्प्यात चार वर्षे  शिक्षण घेतील.
प्रथम-द्वितीय वर्गासाठी पुस्तके तयार आहेत
के कस्तुरीरंगन यांच्या अध्यक्षतेखाली राष्ट्रीय सुकाणू समिती होती. तो संपूर्ण एनसीएफची तयारी करत आहे. इयत्ता पहिली आणि दुसरीसाठी तयार केलेल्या शिक्षण साहित्याचे मूल्यांकन करण्यासाठी त्यांची सोमवारी भेट झाली. अधिकाऱ्यांनी सांगितले की, पहिली आणि दुसरीच्या वर्गाची पुस्तके जवळपास तयार झाली आहेत. या महिन्याच्या अखेरीस ते लॉन्च केले जाईल. त्यांनी सांगितले की आठव्या अनुसूची अंतर्गत सर्व नवीन पुस्तके (प्रत्येक स्तरावर) प्रादेशिक भाषांमध्ये देखील प्रकाशित केली जातील.
वास्तविक, असे मानले जाते की आपल्या मातृभाषेतून अभ्यास करण्याचे स्वतःचे फायदे आहेत. मूलभूत स्तरावरील मुलांसाठी हे अधिक महत्त्वाचे बनते. एनईपीमध्येही नमूद करण्यात आले आहे.
  यामध्ये, क्रियाकलापांवर जास्तीत जास्त भर दिला जाईल. एका उच्च अधिकाऱ्याने सांगितले की, आम्ही राष्ट्रीय शैक्षणिक संशोधन आणि प्रशिक्षण परिषदेला (NCERT), ज्याने ही पुस्तके तयार केली आहेत, त्यांना क्षमता-आधारित दृष्टिकोन स्वीकारण्यास सांगितले आहे, जेणेकरून विद्यार्थी अधिक विचार करू शकतील आणि शिकलेल्या संकल्पनांचा वापर करू शकतील.
  केंद्रीय शिक्षण मंत्री धर्मेंद्र प्रधान यांनी गेल्या वर्षी 20 ऑक्टोबर रोजी पायाभूत टप्प्यासाठी (3-8 वर्षे) NCF लाँच केले होते. नवीन राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण (NEP) नुसार NCF आणण्यात आले आहे. यामध्ये 3 ते 8 वयोगटातील मुलांसाठी खेळण्यांवर आधारित शिक्षणावर भर देण्यात आला आहे. मध्यम आणि माध्यमिक स्तरासाठी (12वी वर्गासाठी) NCF सध्या तयार केले जात आहे. या वर्षाच्या अखेरीस ते सुरू होण्याची शक्यता आहे.
  पुढील वर्षापासून म्हणजे शैक्षणिक वर्ष 2024-25 पासून, देशातील सर्व वर्गांची पुस्तके बदलली जाऊ शकतात. पुस्तकांमध्ये हा बदल पहिली ते बारावीपर्यंत असेल. वास्तविक, शिक्षण मंत्रालय 2024-25 पर्यंत नवीन राष्ट्रीय अभ्यासक्रम फ्रेमवर्क ( NCF ) अंतर्गत सर्व वर्गांसाठी नवीन पुस्तके आणण्याची योजना आखत आहे .
बोर्डाच्या परीक्षांचं महत्त्व कमी होणार

नवीन शैक्षणिक धोरणाच्या माध्यमातून शिक्षण पद्धतीत अनेक मोठे बदल करण्यात आले आहेत.

शालेय शिक्षणाचं स्वरुप आतापर्यंत 10+2 असं होतं. पण या शैक्षणिक मसुद्यात दहावीची परीक्षा ही बोर्डाची असेल असा उल्लेख करण्यात आलेला नाही. त्याऐवजी 5+3+3+4 ही नवी शिक्षण प्रणाली सुचवण्यात आली आहे.

यानुसार पहिल्या टप्प्यात म्हणजेच पहिल्या पाच वर्षात - पूर्व प्राथमिकचे तीन वर्ष आणि इयत्ता पहिली ते दुसरीचे शिक्षण देण्यात येईल.

दुसऱ्या टप्प्यात - इयत्ता तिसरी ते पाचवीपर्यंतचे शिक्षण असेल.

तिसऱ्या टप्प्यात - सहावी ते आठवीपर्यंत शिकवण्यात येईल.

चौथ्या टप्प्यात - उर्वरित चार वर्ष म्हणजे नववी ते बारावीपर्यंतचं शिक्षण असेल.

यामध्ये बोर्डाच्या परीक्षेचं महत्त्व कमी होणार असून वर्षातून दोन वेळा परीक्षा घेतली जाणार आहे. सेमिस्टर पॅटर्नमध्ये ही परीक्षा असणार आहे, तसंच महाविद्यालयीन प्रवेशासाठी प्रवेश परीक्षा घेण्याचाही विचार आहे.

व्होकेशनल अभ्यासक्रमावर भर देण्यात येणार

तसंच नववी ते बारावीमध्ये शिक्षणासाठी कोणतीही एक शाखा नसेल तर विद्यार्थ्यांना विविध विषय निवडण्याची संधी असणार आहे. उदा- विज्ञान विषय शिकत असताना संगीत, बेकरी असे विषय अभ्यासासाठी निवडता येतील.

विज्ञान, वाणिज्य, कला यासोबत संगीत, स्पोर्ट्स, लोककला हे अभ्यासाचे विषय म्हणून विद्यार्थ्यांना निवडता येणार आहेत.

सहावीपासून व्होकेशनल अभ्यासक्रम शिकता येणार आहे. यामध्ये कारपेंटर, लाँड्री, क्राफ्ट अशा विषयासाठी विद्यार्थ्यांना इंटर्नशिप करता येईल.

शालेय रिपोर्ट कार्ड चे स्वरूप बदलणार

पहिली ते बारावीमध्ये शिकत असताना विद्यार्थ्यांच्या रिपोर्ट कार्डवर म्हणजेच निकाल पत्रावर गुण, ग्रेड आणि शिक्षकांचा शेरा याचा उल्लेख असतो.

आता या रिपोर्ट कार्डमध्ये विद्यार्थी, वर्गमित्र आणि शिक्षक यांचाही शेरा असणार आहे. शिक्षणाव्यतिरिक्त विद्यार्थी काय शिकला याचाही उल्लेख करायचा आहे.

बारावीमध्ये विद्यार्थी शाळेबाहेर पडताना त्याला बारा वर्षांचं रिपोर्ट कार्ड देण्यात येईल.

उच्च शिक्षणामध्ये  होणारे मोठे बदल

महाविद्यालयीन शिक्षणात कला, वाणिज्य आणि विज्ञान अशा तीन शाखा प्रवेश प्रक्रियेत आहेत. पण नवीन मसुद्यानुसार कला आणि विज्ञान या शाखांमधले काही विषय निवडून विद्यार्थ्यांना पदवीचं शिक्षण घेता येणार आहे. यामध्ये मानवी शिक्षण, विज्ञान, कला, स्पोर्ट्स, वोकेशनल कोर्स असे पर्याय असतील.

ज्या विद्यार्थ्यांना अनेक विषयांमध्ये रस असतो त्यांच्यासाठी हा पर्याय देण्यात आला आहे. उदाहरणार्थ- महाविद्यालयात शिकत असताना इंजिनिअरींगच्या विद्यार्थ्याला संगीत विषय शिकता येईल.
अधीक माहितीसाठी खालील नविन शैक्षणिक धोरण 2020 ची PDF वाचा👇

NFC 2020 PDF - CLICK HERE